Nowa interpretacja ogólna Ministra Finansów i Gospodarki (DTS2.8012.5.2025) porządkuje zasady stosowania art. 116 Ordynacji podatkowej po wyrokach TSUE w sprawach Adjak i Genzyński. Członkowie zarządu zyskują szersze prawo do obrony – mogą kwestionować podstawę zaległości spółki i uzyskać dostęp do akt. Interpretacja potwierdza, że ocena należytej staranności ma charakter indywidualny i należy ją prowadzić w ramach wyznaczonych przez art. 116 o.p. i standardy TSUE (prawo do obrony, proporcjonalność).
Zasady odpowiedzialności członków zarządu za zaległości podatkowe
Zasady odpowiedzialności członków zarządu za zaległości podatkowe spółek kapitałowych wynikają z art. 116 Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że jeżeli egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, członkowie jej zarządu mogą odpowiadać solidarnie i subsydiarnie całym swoim majątkiem za powstałe zaległości podatkowe. Odpowiedzialność obejmuje zobowiązania, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich funkcji.
Jednocześnie Ordynacja podatkowa przewiduje przesłanki pozwalające na uwolnienie się od tej odpowiedzialności. Członek zarządu nie ponosi jej, jeżeli wykaże, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub otwarto postępowanie restrukturyzacyjne,
- niezgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło bez jego winy, lub
- wskazał majątek spółki, z którego egzekucja mogłaby w znacznej części zaspokoić zaległość.
W praktyce przepis ten od lat budził liczne wątpliwości. Organy podatkowe stosowały go w sposób rygorystyczny, przyjmując z góry winę członka zarządu i ograniczając jego możliwości obrony. W wielu przypadkach członek zarządu nie miał faktycznej szansy podważyć ustaleń dotyczących zaległości podatkowych, ponieważ nie był stroną postępowania wymiarowego wobec spółki. W efekcie decyzje wydane wobec spółki były nierzadko traktowane jako wprost przesądzające o odpowiedzialności członka zarządu, co praktycznie ograniczało jego prawo do obrony. Obecnie interpretacja wyraźnie zakazuje traktowania takiej decyzji jako prejudykatu w postępowaniu wobec osoby fizycznej.
Tło orzecznicze – wyroki TSUE w sprawach Adjak i Genzyński dotyczące odpowiedzialności członków zarządu
Na tle stosowania art. 116 Ordynacji podatkowej od lat pojawiały się wątpliwości, czy członek zarządu ma realne prawo do obrony w postępowaniu o jego odpowiedzialność oraz jak organy powinny oceniać jego winę w niezłożeniu wniosku o upadłość. Praktyka fiskusa była dotychczas jednokierunkowa – decyzja wydana wobec spółki automatycznie przesądzała o odpowiedzialności członka zarządu, bez możliwości podważenia jej podstaw faktycznych i prawnych.
Na tym tle zapadły dwa kluczowe wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej:
- C-277/24 (Adjak) z 27 lutego 2025 r. – dotyczący prawa członka zarządu do kwestionowania ustaleń organu podatkowego w zakresie istnienia i wysokości zaległości spółki;
- C-278/24 (Genzyński) z 30 kwietnia 2025 r. – odnoszący się do zasad przypisania odpowiedzialności w kontekście winy członka zarządu w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.
TSUE potwierdził, że prawo Unii Europejskiej nie sprzeciwia się konstrukcji odpowiedzialności członka zarządu wynikającej z art. 116 o.p., o ile jego stosowanie zapewnia rzeczywistą możliwość obrony.
Oznacza to, że członek zarządu powinien mieć prawo:
- kwestionować ustalenia faktyczne i prawne organu podatkowego,
- uzyskać dostęp do akt postępowania prowadzonego wobec spółki w zakresie niezbędnym do obrony,
- wykazać brak winy w niezłożeniu wniosku o upadłość, jeśli dochował należytej staranności w prowadzeniu spraw spółki.
Wnioski płynące z tych orzeczeń przesądziły o konieczności zmiany dotychczasowej praktyki organów i stały się bezpośrednim impulsem do wydania interpretacji ogólnej Ministra Finansów i Gospodarki.
Więcej o wyrokach w sprawach Adjak i Genzyński w artykule: Odpowiedzialność członków zarządu za zaległości podatkowe spółek kapitałowych – istotne wyroki TSUE.
Interpretacja ogólna Ministra Finansów – nowe zasady stosowania art. 116 o.p.
W odpowiedzi na wyroki TSUE z 2025 r. Minister Finansów i Gospodarki wydał 29 sierpnia 2025 r. interpretację ogólną (nr DTS2.8012.5.2025), której celem jest zapewnienie jednolitego stosowania art. 116 Ordynacji podatkowej przez organy podatkowe. Dokument ten precyzuje, jak należy rozumieć prawo członka zarządu do obrony w postępowaniu o jego odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki.
Kluczowe aspekty interpretacji ogólnej
Interpretacja porządkuje trzy kluczowe zagadnienia:
1. Prawo członka zarządu do kwestionowania ustaleń organu podatkowego
Z interpretacji jednoznacznie wynika, że decyzja wydana wobec spółki nie przesądza o odpowiedzialności członka zarządu, nawet jeśli została utrzymana przez sąd administracyjny. Może stanowić dowód w sprawie, ale nie wiąże organu podatkowego przy ocenie odpowiedzialności osoby fizycznej.
Członek zarządu ma prawo – w ramach przysługującego mu prawa do obrony – podważać ustalenia faktyczne i prawne dokonane przez organ podatkowy wobec spółki, na które organ powołuje się w postępowaniu o jego odpowiedzialność. Prawo to przysługuje również wtedy, gdy zobowiązanie spółki wynika z deklaracji podatkowej.
Jednocześnie interpretacja wskazuje, że uprawnienie to nie ma charakteru bezwarunkowego. Nie mogą z niego skorzystać członkowie zarządu, którzy mieli już wcześniej realną możliwość przedstawienia swoich argumentów – np. pełnili funkcję w trakcie postępowania wymiarowego wobec spółki lub w momencie złożenia przez nią deklaracji podatkowej. W takich przypadkach organ może uznać, że członek zarządu miał możliwość odniesienia się do ustaleń i zrezygnował z niej. W pozostałych sytuacjach prawo do obrony pozostaje w pełni zachowane.
2. Prawo dostępu do akt postępowania wobec spółki
Prawo członka zarządu do dostępu do akt postępowania prowadzonego wobec spółki jest ściśle związane z prawem do obrony i stanowi jego uzupełnienie. Dostęp do akt nie ma charakteru bezwzględnego – powinien być ograniczony do zakresu niezbędnego do podważania ustaleń faktycznych i prawnych, które mają wpływ na określenie istnienia i wysokości zobowiązania podatkowego, za które członek zarządu ma ponosić odpowiedzialność.
W praktyce oznacza to, że członek zarządu może żądać wglądu tylko do tych dokumentów, które są potrzebne do przygotowania jego obrony. Organy podatkowe powinny przy tym chronić prawa spółki i osób trzecich, w szczególności tajemnicę przedsiębiorstwa.
Jeżeli zaległość wynika wyłącznie z deklaracji (bez czynności sprawdzających/kontroli), dostęp może w praktyce ograniczać się do samej deklaracji. Jeżeli natomiast deklarację poprzedzały czynności sprawdzające, kontrola podatkowa lub celno-skarbowa, członek zarządu może żądać wglądu do odpowiednich akt tych czynności — w zakresie niezbędnym do przygotowania obrony.
Interpretacja podkreśla, że udostępnienie akt w takim zakresie nie narusza tajemnicy skarbowej, ponieważ wynika bezpośrednio z prawa unijnego. Organy podatkowe mają obowiązek zapewnić skuteczność tego prawa poprzez prounijną wykładnię przepisów polskiego prawa podatkowego.
3. Możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności poprzez wykazanie braku winy
Art. 116 Ordynacji podatkowej opiera się na domniemaniu winy członka zarządu w powstaniu zaległości podatkowych spółki. Oznacza to, że co do zasady przyjmuje się, iż członek zarządu ponosi odpowiedzialność za powstałe zobowiązania, chyba że udowodni coś przeciwnego. Domniemanie to ma jednak charakter wzruszalny – można je obalić, przedstawiając odpowiednie dowody.
Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że:
- wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie, lub
- niezłożenie tego wniosku nastąpiło bez jego winy, mimo dochowania należytej staranności.
Dla oceny braku winy kluczowe znaczenie ma to, czy członek zarządu działał z należytą starannością – czyli podejmował działania adekwatne do sytuacji spółki, reagował na pogarszającą się kondycję finansową, próbował restrukturyzować działalność lub szukał sposobów na uniknięcie niewypłacalności.
Nie wystarczy samo powołanie się na trudności gospodarcze – konieczne jest wykazanie, że wystąpiły obiektywne przeszkody, którym nie można było zaradzić, mimo prawidłowego wykonywania obowiązków zarządczych.
Interpretacja podkreśla również, że nie ma znaczenia, czy sam wniosek o upadłość okazał się skuteczny – istotne jest, by został złożony terminowo i w sposób potwierdzający, że członek zarządu działał w dobrej wierze i z należytą starannością w ochronie interesów spółki.
Interpretacja ogólna potwierdza, że przedstawione zasady mają zastosowanie nie tylko do podatków zharmonizowanych w ramach Unii Europejskiej (takich jak VAT), ale również do wszystkich pozostałych zobowiązań podatkowych. Oznacza to, że organy podatkowe powinny stosować jednolitą, prounijną wykładnię art. 116 o.p. w każdej sprawie.
Z punktu widzenia członków zarządu interpretacja stanowi ważne doprecyzowanie dotychczasowej praktyki. Choć poszerza zakres prawa do obrony, nie zmienia zasadniczego ciężaru dowodu – to nadal członek zarządu musi wykazać brak winy i dochowanie należytej staranności w prowadzeniu spraw spółki. W praktyce wymaga to starannego dokumentowania podejmowanych działań, zwłaszcza w sytuacjach zagrożenia niewypłacalnością, oraz bieżącego monitorowania postępowań podatkowych spółki.
Co to oznacza w praktyce dla członków zarządu
Interpretacja ogólna z 29 sierpnia 2025 r. w istotny sposób zmienia sposób, w jaki organy podatkowe powinny prowadzić postępowania wobec członków zarządu. Nie wprowadza nowych przepisów, ale wyznacza nowy standard ich stosowania – zgodny z orzecznictwem TSUE i zasadą prawa do obrony.
Dla członków zarządu oznacza to kilka praktycznych konsekwencji:
- Większe możliwości obrony.
- Prawo do informacji.
- Większy nacisk na dokumentowanie działań.
- Znaczenie terminu złożenia wniosku o upadłość.
Interpretacja ogólna nie znosi więc odpowiedzialności członków zarządu, ale czyni ją bardziej przejrzystą i lepiej osadzoną w standardach unijnych. Jednocześnie pozostawia organom podatkowym szeroki zakres uznania przy ocenie okoliczności konkretnej sprawy, dlatego członkowie zarządu powinni zachować czujność i aktywnie korzystać z przysługujących im uprawnień.
Interpretacja ogólna Ministra Finansów z 29 sierpnia 2025 r. wprowadza nowy standard stosowania art. 116 Ordynacji podatkowej, dostosowując go do zasad wynikających z orzeczeń TSUE. Po raz pierwszy wprost wskazano, że odpowiedzialność członka zarządu nie może być orzekana automatycznie, a organy podatkowe muszą zapewnić mu realne prawo do obrony.
Dzięki temu członkowie zarządu zyskali szersze możliwości kwestionowania ustaleń organów i wglądu do akt postępowania, co pozwala im aktywnie uczestniczyć w procesie wyjaśniania sprawy. Jednocześnie utrzymano zasadę, że to na członku zarządu spoczywa obowiązek wykazania, iż działał z należytą starannością lub że nie ponosi winy w niezłożeniu wniosku o upadłość.
W praktyce interpretacja nie osłabia odpowiedzialności członków zarządu, ale czyni ją bardziej zrównoważoną i zgodną z zasadami rzetelnego postępowania. Dla spółek oznacza to konieczność większej dbałości o transparentność działań zarządczych i właściwe dokumentowanie decyzji podejmowanych w sytuacjach finansowego ryzyka.
